π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ - Ο Karl Marx ως θρησκευτικός τύπος.
Χαρακτηριστική ιδιότητα των ιδιοσυγκρασιών δικτατορικού τύπου είναι ή ευθύτητα τους και η εμφανώς αναιδής αντιμετώπιση της ανθρώπινης ατομικότητας, οι άνθρωποι γίνονται γι' αυτούς ένα είδος σημείου της άλγεβρας, προορισμένοι να είναι μέσα για τον ένα ή τον άλλο σκοπό, ακόμα και τον αρκετά υψηλό, ή αντικείμενα, για την πολύ ή ελάχιστα ενεργητική, αν και πλέον καλοπροαίρετη, επιρροή. Στον τομέα της θεωρίας το γνώρισμα αυτό θα εκφραστεί στην έλλειψη προσοχής προς την συγκεκριμένη, ζωντανή ανθρώπινη προσωπικότητα, με άλλα λόγια μέσα από την αγνόηση [= περιφρόνηση] του προβλήματος της ατομικότητας.
Η θεωρητική αυτή αγνόηση της ατομικότητας, η εξάλειψη του προβλήματος του ατομικού με το πρόσχημα της κοινωνιολογικής ερμηνείας τής Ιστορίας, είναι χαρακτηριστική και για τον Marx. Γι' αυτόν το πρόβλημα τής ατομικότητας, του απόλυτα αδιαίρετου πυρήνα της ανθρώπινης ατομικότητας, τής ολοκληρωτικής υποστάσεως της, δεν υπάρχει. Ό Marx -στοχαστής, χωρίς να θέλει, υπάκουσε σ' αυτό το σημείο τον Marx-άνθρωπο, διύλισε την ατομικότητα μέσα στην κοινωνιολογία ως το τέλος, δηλαδή όχι μόνον εκείνο που μέσα σ' αυτήν υπόκειται πράγματι, αλλά και εκείνα πού είναι εντελώς αδιάλυτα, και αυτό το χαρακτηριστικό του, παρεμπιπτόντως, διευκόλυνε το χτίσιμο των τολμηρών και γενικών θεωριών οικονομικής ερμηνείας τής Ιστορίας, όπου στο άτομο, και στην ατομική δημιουργία γενικότερα, λένε το επικήδειο άσμα.
Ό Marx δεν βρέθηκε ποτέ σε σύγχυση, δεν του έκανε καμμία εντύπωση ή εξέγερση του Stirner, ο οποίος ήταν σύγχρονος του και πού προσπέρασε αισίως, χωρίς κάποιες έκδηλες γι' αυτόν συνέπειες του ηθικού ατομικισμού του Kant και του Fichte, το πνεύμα των οποίων ήταν διάχυτο ακόμα και στον αέρα τής Γερμανίας (πόσο αισθητή είναι ή επιρροή αυτή ακόμα και στον Lassalle). Πόσο μάλλον φάνταζε ανέφικτη η διαβρωτική κριτική του ανθρώπου του υπογείου" του Dostoievsky, ο οποίος, μεταξύ άλλων δικαιωμάτων, διεκδικεί το φυσικό δικαίωμα στην... βλακεία και στο καπρίτσιο, προκειμένου να ζήσει όπως θέλει, σύμφωνα με την ατομική ανόητη βούλησή του. Όταν έβαζε την ζωή και την ιστορία μέσα στον κοινωνιολογικό κορσέ που σπάει τα πλευρά, δεν υπήρχε μέσα του η παραμικρή προαίσθηση του εξεγερμένου ατομισμού του ερχόμενου Nietzsche.
Σύμφωνα με τις αντιλήψεις του Marx, οι άνθρωποι δημιουργούν κοινωνιολογικές ομάδες και αυτές οι ομάδες βαθμιαία και νομοτελειακά αποτελούν σωστές γεωμετρικές φιγούρες σαν να μην συμβαίνει τίποτε άλλο στην Ιστορία εκτός από την ρυθμική κίνηση αυτών των κοινωνιολογικών στοιχείων. Αυτή η κατάργηση του προβλήματος της ατομικότητας είναι το βασικό χαρακτηριστικό του μαρξισμού, και ταιριάζει τόσο καλά στην αυταρχική ιδιοσυγκρασία του δημιουργού αυτού του συστήματος.[…]
[…]Το βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του Marx και της κοσμοαντιλήψεώς του, στο οποίο αναφερθήκαμε, η εκ μέρους του περιφρόνηση του προβλήματος του ατομικού και του συγκεκριμένου, προδικάζει την σχετική αναισθησία του προς το οξύ θρησκευτικό πρόβλημα, διότι αυτό, πρώτα από όλα, είναι το πρόβλημα του ατομικού. Αυτό είναι το ζήτημα για το πόσο πολύτιμη είναι η ζωή μου, η προσωπικότητα μου, για τα όσα υπομένω, για τις σχέσεις μου με τον Θεό, για την μεμονωμένη ανθρώπινη ψυχή, για το προσωπικό της στοιχείο, και όχι μόνον για την κοινωνική σωτηρία. Εκείνη, ή μοναδική στο είδος της, ή αναντικατάστατη, ή απολύτως ανεπανάληπτη προσωπικότητα, ή οποία μία φορά μόνον, κάποιο διάστημα, παρήλθε από την ιστορία, έχει αξιώσεις για το απόλυτο, για την ακατάλυτη σημασία, την οποία μπορεί να υπόσχεται μόνον η θρησκεία, ο ζωντανός Θεός των ζώντων, της θρησκείας, και όχι ο νεκρός θεός των νεκρών της κοινωνιολογίας.
Αυτό ακριβώς το πρόβλημα, το όποιο δεν μπορεί να λυθεί ούτε και να χωρέσει πουθενά, πέρα και εκτός των ορίων τής θρησκείας, προσδίδει στην θρησκευτική συνείδηση την θρησκευτική αμφιβολία, και γενικά στις θρησκευτικές ανησυχίες αυτήν την οξύτητα, αυτό [το πρόβλημα] καίει τόσο πολύ και κάνει τον άνθρωπο να υποφέρει τόσο πολύ.
Έδώ, αν θέλετε, έχουμε προσωπικό εγωισμό, αλλά ένα εγωισμό ανώτατης τάξεως, όχι μία εμπειρική αυταρέσκεια αλλά ύψιστη πνευματική δίψα, ο ύψιστος εκείνος ισχυρισμός του εγώ, ο άγιος εκείνος εγωισμός πού προστάζει να καταστραφεί η ψυχή προκειμένου να σωθεί να καταστραφεί το εμπειρικό, το φθαρτό και το χειροπιαστό προκειμένου να σωθεί το πνευματικό, το αόρατο και το άφθαρτο.
Και αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα, είναι η οδύνη της άτομικότητας, είναι τό μυστήριο του ανθρώπου και της ανθρωπότητας, για τα μόνα πραγματικά και ακατάλυτα που υπάρχουν μέσα σε αυτούς, για την ζωντανή ψυχή, [αύτό] συνοδεύει τήν σκέψη σε όλες τις στροφές, δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να πέσει στον θρησκευτικό λήθαργο, από αυτό, σαν το φυτό από τον σπόρο, αναπτύσσονται οι θρησκευτικές θεωρίες και τα φιλοσοφικά συστήματα• δεν είναι, άραγε, αυτή η ανάγκη και η ικανότητα για την « αναζήτηση του υψηλού» η εμφανής μαρτυρία της μη γήινης προελεύσεως του ατόμου;
π.Σέργιος Μπουλγκάκωφ
«Ο Κάρλ Μάρξ ως Θρησκευτικός τύπος»
Εκδόσεις Άθως
σελ. 24-26
Ετικέτες π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ - Ο Karl Marx ως θρησκευτικός τύπος.
